เมื่อเกิดการบาดเจ็บจากกระดูกหักหรือมีบาดแผลตามอวัยวะต่างๆของร่างกายการพันผ้าก็เป็นอีกขั้นตอนหนึ่งที่ใช้ในการปฐมพยาบาลเพื่อร่วมกับการดามอวัยวะที่หัก หรือ พันแผลก่อนนำส่งโรงพยาบาล
ผู้ช่วยเหลือจะต้องฝึกพันผ้าเสมอ ๆ จนกระทั่งสามารถพันได้อย่างถูกต้อง และรวดเร็ว และควรเรียนรู้พื้นฐานเกี่ยวกับเทคนิคการพันผ้าไว้ประมาณ 2-3 วิธี เพื่อจะได้ดัดแปลงพันส่วนต่าง ๆ ของร่างกายได้ทุกส่วน
ชนิดของผ้าพันแผลที่ใช้ในการปฐมพยาบาลแบ่งกว้าง ๆ ได้ 2 ชนิด
1. ผ้าพันแผลชนิดเป็นม้วน แบ่งเป็นชนิดธรรมดา (Roll gauze bandage) และ ชนิดผ้ายืด (Elastic bandage) ซึ่งชนิดผ้ายืดจะมีความยืดหยุ่นได้ดีกว่า มีขนาดแตกต่างกัน โดยมีความกว้าง 1 ,2,3,4, หรือ 6 นิ้ว การเลือกใช้ขึ้นอยู่กับขนาดของอวัยวะที่บาดเจ็บ เช่น ที่นิ้วมือใช้ขนาด 1 นิ้ว ส่วนศีรษะใช้ขนาด 6 นิ้ว เป็นต้น ขนาดของผ้าที่พอเหมาะคือ เมื่อพันแล้วขอบของผ้าควรกว้างกว่าขอบบาดแผลอย่างน้อยหนึ่งนิ้ว
2. ผ้าสามเหลี่ยม (Triangular bandage) เป็นผ้าสามเหลี่ยมมีฐานกว้าง และด้านประกอบสามเหลี่ยมยาว 36-40 นิ้วในบางโอกาสวัสดุดังกล่าวหาไม่ได้ ดังนั้นผู้ปฐมพยาบาลอาจต้องดัดแปลงวัสดุอื่นมาใช้แทน เช่น ผ้าเช็ดหน้า ผ้าเช็ดตัว เสื้อผ้า หรือแม้แต่เข็มขัดผ้า แต่จะต้องเลือกเฉพาะที่สะอาด ๆ เท่านั้น
ประโยชน์ของผ้าพันแผล
ใช้ห้ามเลือด, ป้องกันการติดเชื้อ,พันเฝือกในรายกระดูกหัก,ใช้ยึดผ้าปิดแผลให้อยู่กับที่
หลักทั่วไปในการพันผ้า
1. ก่อนพันผ้าทุกครั้ง ผ้าที่พันต้องม้วนให้เรียบร้อย ไม่หลุดลุ่ย
2. จับผ้าด้วยมือข้างที่ถนัด โดยหงายม้วนผ้าขึ้น
3. วางผ้าลงบริเวณที่ต้องการพัน พันรอบสัก 2-3 รอบแบบ circular เมื่อเริ่มต้น และสิ้นสุดการพัน เพื่อป้องกันไม่ให้ผ้าคลายตัวหลุดออก
4. พันจากส่วนปลายไปหาส่วนโคน หรือ พันจากข้างล่างขึ้นข้างบน หรือ พันจากส่วนเล็กไปหาส่วนใหญ่
5. เมื่อสิ้นสุดการพัน ควรผูกหรือใช้เข็มกลัดหรือติดพลาสเตอร์ให้เรียบร้อย แต่ไม่ให้ทับบริเวณแผล
6. การใช้ผ้ายืดต้องระวังการรัดแน่นจนเกินไป จนเลือดเดินไม่สะดวกและกดทับเส้นประสาท สังเกตได้จากการบวม สีผิวซีด ขาว และเย็นพร้อมทั้งผู้บาดเจ็บจะบอกถึงอาการปวดและชา
7. ถ้ามีอาการปวดและชา บริเวณที่พันผ้า ให้รีบคลายผ้าที่พันไว้ออกแล้วจึงพันใหม่
ภาพ Elastic bandage
ภาพจาก http://www.nurse.nu.ac.th/cai/firstaid023_2.html
ภาพ Triangle bandage
ภาพจาก http://www.nurse.nu.ac.th/cai/firstaid023_2.html
ลักษณะต่างๆ ของการพันผ้าพันแผลชนิดม้วนและวิธีทำ
1. การพันรอบหรือพันเป็นวงกลม (Circular turns) เป็นการพันรอบที่ใช้กับส่วนที่เป็นวงกลม และมักใช้เป็นจุดเริ่มต้นและจุดจบของการพันผ้าพันแผลชนิดม้วนลักษณะอื่น ๆ อวัยวะที่เหมาะสำหรับการพันรอบ เช่น รอบศีรษะ รอบนิ้วมือ รอบข้อมือ เป็นต้น ซึ่งมีวิธีการพันตามลำดับดังนี้
1.1 ใช้มือขวาจับม้วนผ้าให้ชายผ้าอยู่ข้างล่าง
1.2 พันรอบบริเวณที่ต้องการพันหลาย ๆ รอบ
1.3 ติดเข็มกลัด หรือ ผูกชายผ้าให้เรียบร้อย
ภาพวิธีการพันเป็นวงกลม
ภาพจาก http://www.nurse.nu.ac.th/cai/firstaid023_2.html
2. การพันเป็นเกลียว (Spiral turns) เป็นการพันกับอวัยวะที่ยาว เช่น ต้นแขน ต้นขา หน้าแข้ง ลำตัว เป็นต้น ซึ่งมีวิธีการพันตามลำดับดังนี้
2.1 ใช้มือขวาหรือซ้ายจับม้วนผ้าให้ชายผ้าอยู่ข้างล่าง
2.2 พันรอบ 2-3 รอบแบบ circular เพื่อป้องกันไม่ให้ผ้าคลายตัว
2.3 พันเฉียงขึ้นไปเป็นเกลียวโดยให้เหลื่อมกันประมาณ 2 ใน 3 ของผ้า
2.4 เมื่อสิ้นสุดการพันให้พันรอบ อีก 2-3 รอบแบบ circular ติดเข็มกลัดหรือผูกชายผ้าให้เรียบร้อย
ภาพวิธีการพันเป็นเกลียว
ภาพจาก http://www.nurse.nu.ac.th/cai/firstaid023_2.html
3. การพันรูปเลขแปด (Figure of eight turns) เป็นการพันอวัยวะที่เป็นส่วนของข้อ เช่น ข้อมือ ข้อเท้า ข้อสะโพก ข้อศอก และหัวไหล่ เป็นต้น มีวิธีการพันตามลำดับดังนี้
3.1 ใช้มือขวาหรือซ้ายจับม้วนผ้าให้ชายผ้าอยู่ข้างล่าง พันรอบ 2-3 รอบ
3.2 พันขึ้นไปเป็นเกลียวแล้วอ้อมกลับเป็นรูปเลขแปด
3.3 พันขึ้นไปโดยให้ผ้าเหลื่อมกันให้ลายขนานกัน
3.4 ระวังไม่ให้เกิดรอยย่น ไม่พันผ้าแน่นจนเกินไป โดยระวังไม่ให้ดึงผ้าในขณะที่พันผ้า
3.5 เมื่อสิ้นสุดการพัน พันรอบประมาณ 2-3 รอบ ติดเข็มกลัดหรือผูกชายผ้าให้เรียบร้อยการพันผ้าที่ผ่านมา เป็นการพันชนิดเป็นเกลียว ซึ่งเหมาะสำหรับอวัยวะที่เป็นรูปทรงกระบอก เช่น แขน หรือขา แต่สำหรับอวัยวะที่มีข้อพับหรือข้อต่างๆ รวมทั้งฝ่ามือ ฝ่าเท้า หลังมือ หลังเท้า และไหล่ การพันผ้าเป็นรูปเลข 8 จะกระชับ ไม่ลื่นหลุดง่ายเหมือนการพันชนิดเกลียว และยังสามารถอุดรอยโหว่ระหว่างการพันแต่ละรอบได้อีก
ภาพวิธีการพันผ้ารูปเลขแปด
ภาพจาก http://www.nurse.nu.ac.th/cai/firstaid023_2.html
วิธีการเก็บปลายผ้าพันแผล
ภาพจาก http://www.nurse.nu.ac.th/cai/firstaid023_2.html
การพันผ้าที่ฝ่ามือ
1. เริ่มพันจากปลายฝ่ามือ
2. พันเป็นเกลียวเป็นรูปเลข 8 ไปทางข้อมือประมาณ 3-4 รอบ
3. พันทอดข้ามไขว้กันไปมาระหว่างข้อมือกับฝ่ามือประมาณ 2-3 รอบ
4. พันรอบข้อมือ 2 รอบ แล้วฉีกปลายผ้าเป็น 2 ปลาย ผูกไว้กับข้อมือ
ภาพการพันผ้าที่ฝ่ามือ
http://www.doctor.or.th/node/4410
การพันผ้าที่ฝ่าเท้า
1. เริ่มพันจากปลายฝ่าเท้า
2. พันเลยไปที่ส้นเท้าแล้วพันกลับมาใหม่ โดยพันเป็นเกลียวรูปเลข 8 ขึ้นไปทางข้อเท้าประมาณ 3-4 รอบ
3. พันรอบข้อเท้า 2 รอบ แล้วฉีกปลายผ้าผูกไว้กับข้อเท้า
ภาพการพันผ้าที่ฝ่าเท้า
http://www.doctor.or.th/node/4410
4.แบบบันไดเวียนกลับ ( reverse spiral) ใช้ในรายที่ต้องพันแขน หรือขา ซึ่งมีขนาดไม่เท่ากัน
ภาพการพันผ้าแบบบันไดเวียนกลับ
http://www.doctor.or.th/node/4410
5.แบบสไปก้า ( spica) คล้ายๆ กับรูปเลข 8 แต่พันวงหนึ่งใหญ่กว่าอีกวงหนึ่งส่วนมากใช้พันที่หัวไหล่ ข้อสะโพก และข้อเท้า
ภาพการพันผ้าแบบสไปก้า
http://www.doctor.or.th/node/4410
6.แบบอื่น ๆ
ภาพการพันผ้าปิดแผลที่ศีรษะ
http://www.doctor.or.th/node/4410
ภาพการพันผ้าปิดตาข้างเดียว
http://www.doctor.or.th/node/4410
การใช้ผ้าสามเหลี่ยม (Triangular bandages) การใช้ผ้าสามเหลี่ยม เมื่อมีบาดแผลต้องใช้ผ้าพันแผล ซึ่งขณะนั้นมีผ้าสามเหลี่ยม สามารถใช้ผ้าสามเหลี่ยมแทนผ้าพันแผลได้ โดยพับเก็บมุมให้เรียบร้อย และก่อนพันแผลต้องพับผ้าสามเหลี่ยมให้มีขนาดเหมาะสมกับบาดแผลและอวัยวะที่ใช้พัน   V  V  V  ภาพการพับผ้าสามเหลี่ยม ภาพจาก http://www.nurse.nu.ac.th/cai/firstaid023_2.html 1. การคล้องแขน (Arm sling) ในกรณีที่มีกระดูกต้นแขนหัก หรือกระดูกปลายแขนหัก เมื่อตกแต่งบาดแผลและเข้าเฝือกชั่วคราวเรียบร้อยแล้ว จะคล้องด้วยผ้าสามเหลี่ยมตามลำดับดังนี้ 1.1 วางผ้าสามเหลี่ยมให้มุมยอดของสามเหลี่ยมอยู่ใต้ข้อศอกข้างที่เจ็บ ให้ชายผ้าด้านพบพาดไปที่ไหล่อีกข้างหนึ่ง 1.2 จับชายผ้าด้านล่างตลบกลับขึ้นข้างบน ให้ชายผ้าพาดไปที่ไหล่ข้างเดียวกับแขนข้างที่เจ็บ 1.3 ผูกชายทั้งสองให้ปมอยู่ตรงร่องเหนือกระดูกไหปลาร้า 1.4 เก็บมุมสามเหลี่ยมโดยใช้เข็มกลัดติดให้เรียบร้อย  >  V  >  ภาพการใช้ผ้าสามเหลี่ยมคล้องแขน ภาพจาก http://www.nurse.nu.ac.th/cai/firstaid023_2.html 2. การพันศีรษะ ซึ่งสะดวกและรวดเร็วกว่าใช้ผ้าพันแผลชนิดม้วน 2.1 วิธีใช้ผู้ปฐมพยาบาลต้องเริ่มต้นด้วยการพับด้านฐานสองทบกว้างประมาณ 2 นิ้ว 2.2 จากนั้นวางผ้าบนศีรษะผู้ป่วยโดยให้ด้านฐานอยู่เหนือหน้าผาก จับชายผ้าด้านข้างทั้งสองข้างสลับกันที่ด้านหลังศีรษะแล้วอ้อมผ่านบริเวณเหนือหูมาผูกตรงจุดกึ่งกลางหน้าผาก 2.3 ชายผ้าที่เหลืออยู่ด้านหลังศีรษะจับม้วนขึ้นและพับเหน็บให้เรียบร้อย  >  V  >  ภาพการใช้ผ้าสามเหลี่ยมพันศีรษะ ภาพจาก http://www.nurse.nu.ac.th/cai/firstaid023_2.html 3. การพันมือ ใช้กรณีที่มีบาดแผลที่มือ ทำตามลำดับดังนี้ 3.1 วางมือที่บาดเจ็บลงบนผ้าสามเหลี่ยม จับมุมยอดของผ้าสามเหลี่ยมลงมาด้านฐานจรดบริเวณข้อมือ 3.2 ห่อมือโดยจับชายผ้าทั้งด้านซ้ายและขวาไขว้กัน 3.3 ผูกเงื่อนพิรอดบริเวณข้อมือ    ภาพการใช้ผ้าสามเหลี่ยมพันมือ |
